ბესიკ ბარკალაია

პროფესორი

ოფიციალურად დაარსებიდან (1839 წ.) ფოტოგრაფიამ გაიარა განვითარების სხვადასხვა საფეხური და დღეს, იგი წარმოადგენს თანამედროვე ციფრული ტექნოლოგიების გავლენის ქვეშ არსებულ მიმდინარეობას. მე-20 საუკუნიდან დაწყებული, მან მოახერხა ე.წ. ოჯახური პორტრეტების წარმოებიდან თავის დაღწევა და გავიდა ქუჩაში, რათა უფრო მეტი შემოქმედებით სული შთაებერა ამ საქმიანობისათვის. თუმცა, მისი სპეციფიურობის გამოყენების აუცილებლობამ ასახვა ჰპოვა როგორც სხვადასხვა სამთავრობო ინსტიტუციებში (შინაგან საქმეთა სამინისტრო, თავდაცვა, იუსტიცია და სხვ.), ისე სამოდელო თუ სარეკლამო ბიზნესის ჩართულობაში. ამით რასაკვირველია, გარკვეულწილად მაინც შეიზღუდა მისი კრეატიული, თავისუფალი აზროვნების საზღვრები.

გასული საუკუნის 20-იანი წლებიდან იწყება ქუჩის თავისუფალ ფოტოგრაფთა შემოქმედებითი საქმიანობა და ათწლეულების მანძილზე, რამდენადაც ფოტოკამერები ამის საშუალებას იძლეოდა, იმ დროისათვის მისაღები შესანიშნავი ნიმუშები შეიქმნა. თუმცა, ამავე დროს ყალიბდებოდა გარკვეული დოგმადქცეული მიდგომები (გადაჭარბებული კომპოზიციურობა, ე.წ. ოქროს კვეთის დაცვის აუცილებლობა და სხვ.) რამაც ასევე შეზღუდა  თავისუფალი, შემოქმედებითი აზროვნების მასშტაბები. საგულისხმოა ისიც, რომ ყოფილ საბჭოთა კავშირის ტერიტორიულ-სივრცით წარმონაქმში, გასული საუკუნის 20-იანი წლებიდან, იდეოლოგიურ-წარმმართველი ჯგუფის მიერ ფოტოგრაფიის მიმართ გამოიხატა დამოკიდებულება "ფოტოგრაფია მხოლოდ კონცეპტი". ამით კი ფოტოგრაფია იქცა პოლიტიკურ იარაღად, აბსოლუტურად უმრავლეს წერა-კითხვის უცოდინარ მოსახლეობაზე ზეგავლენის მოხდენის საშუალებად. იმავე პერიოდში, როდესაც  ლიტერატურასა თუ მხატვრობაში ყალიბდებოდა თანამედროვე ფილოსოფიური მიდგომები (სურეალიზმი-ა.ბრეტონი, რ.მაგრიტი, ს.დალი; ეგზისტენციალიზმი-ჟ.პ.სარტრი და ა.შ.), უკვე არსებული ფოტონამუშევრები, ზემოთ მოყვანილი დოგმადქცეული გარემოებებისა თუ სხვა ობიექტურ  დამოკიდებულებათა გამო, ვერ გამოდგა სიღრმისეული ფილოსოფიური აზრის მატარებლად,  რადგანაც  იგი დაშორდა თავისუფალი აზროვნების ორბიტას.

ფოტოგრაფიის კრეატიული აზროვნების ფილოსოფია დაკავშირებულია ადამიანის სულთან, რომელიც მის შემეცნებაშია და ერთადერთ არამატერიალურს წარმოადგენს. როგორც ფოტოგრაფს, ისე სხვა ხელოვნების მიმდევარს, თავისი შემოქმედების უკეთესად წარმოსაჩენად  სჭირდება წინასწარ სიღრმისეული ჩაფიქრება, შინაგანი განმანათლებლობის ჭვრეტა და საკუთარ სამყაროში განცალკევება სულიერების შუქის მოფენის მიზნით. ეს ყველაფერი კი  წარმოადგენს  შემოქმედსა და მის მიერ შექმნილ ნამუშევარს შორის არსებულ ჰარმონიულ ურთიერთდამოკიდებულებას, რასაც პირობითად შესაძლოა ეწოდოს ფსიქოლოგიური შეცნობის ფილოსოფია. 

სამყაროში მიმდინარე ცვლილებები გავლენას ახდენს ადამიანის აზროვნებაში მულტიპლიკაციური პროცესების ჩამოყალიბებაზე, შედეგად კი ჩნდება ახალი აღმოჩენები, ხელოვნებაში ახალი მიმდინარეობების ჩამოყალიბება და ა.შ. ფოტოგრაფმა თავისუფალი შემეცნებითი კონტაქტი უნდა დაამყაროს თუნდაც რაიმე მატერიალურ სხეულთან „სამუშაოდ“ და შთაბეროს მას თავისი სული. ამ შემთხვევაში კი ფართოვდება მისი კრეატიული აზროვნება და სამყაროზე მისი დამოკიდებულება უფრო სიღრმისეული ხდება. შესაბამისად, იზრდება მისი პოტენციალი ამა თუ იმ ცოდნის ჭეშმარიტად გასააზრებლად და  მიზანდასახულად გამოსაყენებლად. მისი ნიჭი დაკავშირებულია  მატერიალურ  საწყისთან, შინაგანი სულიერების წვდომასთან, რაც პირდაპირ  კავშირშია ფოტოგრაფის კრეატიულ-ჰარმონიულ განვითარებასთან.  

საერთოდ, კრეატიული აზროვნების განვითარება მიზანშეწონილია ხელოვნების ნებისმიერი მიმართულებისათვის, რადგან იგი აფართოებს საერთო ხედვას სხვადასხვა საკითხთან მიმართებაში. ამგვარად, კრეატიული აზროვნების ფოტოგრაფია დაკავშირებულია ისეთ ფილოსოფიურ და ხელოვნების მიმდინარეობებთან როგორიცაა: სუბიექტური და აბსოლუტური იდეალიზმი, ზენ (ZEN),  ეგზისტენციალიზმი, ეზოთერიზმი, ექსპრესიონიზმი, სურეალიზმი, აბსტრაქტი და სხვ.

ამჟამად, დღევანდელი დაძაბული ცხოვრების რითმისა და გლობალიზაციის უაღრესად მოზღვავებული ინფორმაციის პირობებში, ადამიანები სულ უფრო კარგავენ კრეატიული აზროვნების უნარს, დაკავშირებულს ძირითადად ინფორმაციულ სტერეოტიპებთან და ასევე, სხვა სახეშეცვლილ რეალურ გარემოებებთან, რაც ზღუდავს ადამიანების გონივრულ  თუ კრეატიულ განვითარებას. საკითხის პრობლემატურობას აღრმავებს ისიც, რომ დღევანდელი საკომუნიკაციო სისტემის მასიური ინდუსტრია მობილური ტელეფონების სახით აღჭურვილია ფოტო ობიექტივებით და მოქცეულია "სელფის" მასიური ფსიქოზის ქვეშ. გარდა ამისა, ჩამოყალიბებულია მობილური ტელეფონებით თუ ფოტოკამერებით ბუნების "სუბიექტური სილამაზის" აღქმის ფსევდო ტრადიციები. ასევე, არსებული ფოტო სტუდიების საქმიანობა წარმოებს "დახშულ გარემოში" და ორიენტირებულია მხოლოდ კლიენტთა შეხედულებების დაკმაყოფილებაზე. აქ ჩამოთვლილი დამოკიდებულებები სრულიად გამორიცხავს  მიდგომებს ფილოსოფიურ საწყისებზე აღმოცენებულ კრეატიული აზროვნებისადმი. ეს კი მიანიშნებს იმაზე, რომ ფილოსოფიურ საწყისებზე აღმოცენებული კრეატიული აზრის მატარებელი ფოტოგრაფია ხდება უძლური და დღეს არსებული, დოგმად ქცეული ფსევდო ღირებულებების ზეგავლენით, დიდი ალბათობით შესაძლოა აღმოჩნდეს გაქრობის საფრთხის წინაშე. 

ამჟამად, ისევ დომინირებს ორი განსხვავებული აზრი იმასთან დაკავშირებით, არის თუ არა ფოტოგრაფია ხელოვნების შემადგენელი ნაწილი. სუბიექტთა ერთ ჯგუფს მიაჩნია, რომ იგი არის ხელოსნობა და მასში კრეატიული აზროვნების არაფერია. მეორენი კი, პირიქით ამტკიცებენ, რომ იგი ხელოვნების შემადგენელი ნაწილია. თუმცა, რეალურად თუ განვიხილავთ ხელოვნების მიმდინარეობებს, როგორიცაა: ფერწერა, სახვითი ხელოვნება, დიზაინი და ა.შ., ფოტოგრაფია მათ რიგებში არ მოიაზრება. მეტიც, ფოტოგრაფიაში დანერგილი სახეობები, როგორიცაა - ქუჩის, შავ-თეთრი, საქორწინო, პორტრეტი, მობილფოტო და სხვ., ვერაფრით უთავსდება ხელოვნების ისეთ სახეობებს, როგორიცაა  იმპრესიონიზმი, პოსტიმპრესიონიზმი, სურეალიზმი, ექსპრესიონიზმი, მოდერნიზმი და სხვ., რაც გარკვეული დიფერენციაციის მიზეზი ხდება. 

გარდა რიგ სუბიექტთა უსაგნო, ზოგადი მტკიცებებისა, არსად მოიძებნება მეცნიერულ საფუძვლებზე აგებული დამოკიდებულება, რომელიც განსაზღვრავდა ფოტოგრაფიას, როგორც ხელოვნების ერთ-ერთ მიმართულებად. ამიტომ, ამ საკითხების ერთმანეთთან დაკავშირების სიღრმისეულ, მეცნიერულ საფუძვლებზე შესწავლა შესაძლებელი ხდება მხოლოდ ფილოსოფიის გამოყენებით. გამომდინარე აქედან, მხოლოდ ფილოსოფიური აზროვნებით არის შესაძლებელი ფოტოგრაფიის დაკავშირება ხელოვნებასთან. ხელოვნებისა და ფოტოგრაფიის კონკრეტულ მიმართულებებსა თუ სახეებს აკავშირებს ერთი ან რამდენიმე (ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში არმოსული) ფილოსოფიური დეფინიცია (მიმდინარეობა, მიმართულება), რამაც უნდა შეასრულოს დამაკავშირებელი ფუნქციის როლი.  

თანამედროვე ციფრულმა ტექნოლოგიებმა ფოტოგრაფიას ახალი, შემეცნებითი იმპულსები შესძინა და ამ სფეროში დაკავებული ადამიანებისთვის, კრეატიული აზროვნების უსაზღვრო სივრცე გადაიშალა. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ თანამედროვე ციფრული ტექნოლოგიების განუსაზღვრელი მასშტაბურობის გარდა, მე-20 საუკუნეშიც წარმოებდა კრეატიული აზროვნებით შექმნილი ფოტოგრაფიული ნიმუშები ისეთი ცნობილი ფოტოგრაფების მიერ, როგორებიც იყვნენ: ანდრე კერტეზი, მან რეი და სხვ. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ დღეს, თანამედროვე ფოტოგრაფიაში, კრეატიული დამოკიდებულებით მრავალი მიმდევარია დაკავებული მაგრამ, მათი ნამუშევრების უმრავლესობა შინაარსობრივ-ფილოსოფიური დატვირთვით ნაკლებად გამოირჩევა.

                                           1.                                                                             2.

1-2 ფოტოებზე აღბეჭდილია 1933 წელს ანდრე კერტეზის (1894-1985) მიერ სპეციალური სარკეების საშუალებით შექმნილი ფოტო გამოსახულებები.  ავტორმა გამოხატა  თავისი დამოკიდებულება,  ფილოსოფიური ხედვა ქალის სხეულის პლასტიკასთან დაკავშირებით და მიუხედავად სხეულის დეფორმაციისა გააღვივა მასში სილამაზის ფაქტორი. მოცემულობები ექსპრესიულია და შეიძლება ჩაითვალოს ფილოსოფიურ-კრეატიული აზროვნებით შექმნილ ნამუშევრებად.

                                                   3.                                                                           4.

3-4 ფოტოებზე აღბეჭდილია მან რეის (1890-1976) მიერ 1922 და 1926 წელს შექმნილი "რეიოგრაფის" და კიკი დე მონპარნასის "შავი და თეთრი" ფოტო გამოსახულება. ავტორმა აღნიშნული გამოსახულებები "დადაიზმის"  მიმდინარეობას დაუკავშირა.

მე-3 ფოტოზე წარმოჩენილია ძნელად გასარჩევი ორი ადამიანის გვერდითი პროფილი შუქ-ჩრდილ  სილუეტებში გამოსახული რომლებიც ერთმანეთს ეხვევიან და  თანაუგრძნობენ. ამით ავტორმა გამოხატა თავისი უარყოფითი დამოკიდებულება ევროპაში (პირველი მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდი) მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით და რამაც, დასაბამი მისცა მიმდინარეობა "დადაიზმის" ჩამოყალიბებას. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ "დადაიზმიდან"  წარმოიქმნა სურეალიზმი, აბსტრაქტი, კუბიზმი,  ფუტურიზმი და ა.შ. დღევანდელი დამოკიდებულებით იგი აშკარად გამოხატული აბსტრაქტის მიმართულებას პასუხობს. 

მე-4 ფოტოზე გამოსახულია მოდელი კიკი დე მონპარნასი, რომელსაც ხელში შავი ნიღაბი უკავია.  ქალს  მაგიდაზე თავი აქვს დადებული, თვალდახუჭულია და რაც პასიურ მდგომარეობას მიანიშნებს. შავი ნიღაბი კი აქტიურია,  პირდაპირ დომინანტის როლში ფიგურირებს და მიგვანიშნებს ავტორისეულ  ჩანაფიქრს თუ როგორ თრგუნავს  მიძინებული ადამიანის არსებას.  საერთოდ, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ თეთრისა (ნათელი) და შავის (ბნელი) ურთიერთ "დაპირისპირებაზეა" აგებული ისეთი ფილოსოფიურ-რელიგიური მიმდინარეობა როგორიც იყო (გარკვეულწილად მისი ნიშნები დღესაც არსებობს) ცეცხლთაყვანისმცემლობა (მაზდეანობა, ზოროასტრი). თუმცა, შესაძლოა აღნიშნული ფოტო მოიაზრებოდეს ასევე "კონცეპტუალიზმის" ქვეშ, რადგანაც როგორც უკვე ავღნიშნე, შავი ნიღაბი აშკარად დომინანტია და მთლიანობაში კი, გამოსახულება მიგვანიშნებს  თეთრსა და შავს შორის წინააღმდეგობრივ  დამოკიდებულებაზე.  

                                           5.                                                                            6.

5-6 ფოტოებზე აღბეჭდილია  თანამედროვე ციფრული ტექნოლოგიებით შექმნილი ნიჭიერი ინდონეზიელი ფოტოხელოვანის ხენგკი ლის სურეალისტური ნამუშევრები. ფოტოგრაფს გამორჩეული საკუთარი ხელწერა ჩაქსოვილი აქვს კრეატიულ აზროვნებაში და ამით, ხაზს უსვამს ცხოვრების "გაგრძელების" თავისებურ ხედვას. 

მე-5 ფოტოზე არსებული გამოსახულება გამოხატავს ადამიანის სულს, რომელიც მიჰყვება ფრინველთა ჯგუფს რომლებიც უსასრულობისკენ მიფრინავენ. წყალზე ფრინველთა ანარეკლი კი მიუთითებს ადამიანის მიერ ცხოვრებაში დატოვებულ კვალზე.

მე-6 ფოტოზე მოცემულია ხის არაბუნებრივი, ერთი მიმართულებით ბუნდოვანი გაგრძელება უსასრულობისაკენ. ბავშვის არსებული მდგომარეობა კი, გამოხატავს მზადყოფნას გასაფრენად. 

                                           7.                                                                            8.

7-8  ფოტოები ეკუთვნის თანამედროვეობის ერთ-ერთ გამოჩენილ ფოტოხელოვანს ჯერი უელსმანს. იგი თავის სურეალისტურ ხედვას ქმნის ანალოგიურ სამყაროში და ამით, თავისებურ ფილოსოფიურ დამოკიდებულებას აყალიბებს. 

მე-7 ფოტოზე არსებული გამოსახულება მიგვანიშნებს სიზმარში ადამიანის მიერ თავისი ბავშვობის წარმოსახვას, თუ როგორ ბრუნდება  სახლში სადაც, იგი დაიბადა და აღიზარდა. ავტორმა ხელებით გამოხატა  სათუთი დამოკიდებულება სიზმრისეულ წარმოსახვასთან დაკავშირებით ხოლო, ღრუბლები კი მიანიშნებს წარსულსა და აწმყოს შორის განვლილ დროის პერიოდს.

მე-8 ფოტოზე ავტორმა ასახა ტყეში მიმავალი გზა რომელიც ადამიანის მიერ ცხოვრებაშია გასავლელი. ყვავი, გამოსახულებაში სიმბოლური დატვირთვით  უარყოფითი მუხტის მატარებელია, ხოლო, წინა პლანზე წამოწეული ადამიანის ტუჩები როგორც  დომინანტი, გზას კეტავს და ადამიანებს აფრთხილებს  რათა  თავისი ცხოვრებისეული გზა წესიერად განვლონ.

                                           9.                                                                            10.

9-10 ფოტოები ეკუთვნის BB - ინიციალების მქონე ფოტოხელოვანს. იგი სურეალისტურია და მათში გარკვეული ფილოსოფიური აზრია ჩადებული. 

მე-9 ფოტო რომლის დასახელებაა "სამოთხის მატარებელი" ასახავს ადამიანის სულების გამგზავრებას სამოთხეში. ფოტოს შუა ნაწილის ბოლოში მოსჩანს საათი, რომელიც მიანიშნებს მატარებლის სადგურზე შესვლის დროს. გამოსახულების ფილოსოფიური აზრი მდგომარეობს იმაში, რომ ყველაფერი წარმავალია და მხოლოდ დროა მუდმივი.

მე-10 ფოტო რომლის დასახელებაა "მრუდე სარკე" მოცემულია ქალი, რომელიც სარკეში იხედება და თავისი სხეულის ანარეკლს გამრუდებულად ხედავს. სარკის არაადეკვატური ანარეკლი აისახება მაშინ როდესაც ქალს წარსულის ცუდი, მძიმე მოგონება ეუფლება. გამოსახულების ავტორისეული  რჩევა მდგომარეობს იმაში, რომ ადამიანებმა არასოდეს იფიქრონ წარსულის ცუდ, მძიმე მოგონებებზე.

                                           11.                                                                         12.

მე-11-12 ფოტოები გადმოგვცემს ფილოსოფიურ და სურეალისტურ დამოკიდებულებებს. იგი  ეკუთვნის ნიჭიერ ფოტოხელოვან მზია ლეკვეიშვილს.

მე-11 ფოტო "კრავთა დუმილი" ასახავს ადამიანს, რომლის სულშიც დგება მომენტი როდესაც ხელებზე მიმხმარი სისხლი და შუშად ქცეული თვალები მასში ყოველდღიურობად იქცევა. მოკალი, გამოშიგნე და გაყიდე, ასეთია ამ ადამიანის ჩვეული, მაგრამ სასტიკი  ცხოვრების წესი. 

მე-12 ფოტო "შეშინებული" ასახულია ახალგაზრდა ქალი რომელიც ნაღვლიანი, გაკვირვებული თვალებით ხედავს შიშს და ბუნებრივი რეაქციიდან გამომდინარე, თვალებზე ხელების აფარებით ცდილობს დაემალოს მას. 

                                            13.                                                                          14.

მე-13-14 ფოტოები  სურეალისტურია და ეკუთვნის ასევე, ნიჭიერ ფოტოხელოვან ნატა ზვიადაძეს. 

მე-13 ფოტო "Luxuria" ასახავს ახალგაზრდა ქალის  სევდიან, სულით შეძრწუნებულ მდგომარეობას რაზეც, ასევე მეტყველებს მის შიშველ ტანზე გადმოცემული შუქ-ჩრდილის განსაკუთრებული სიმძაფრე.

მე-14 ფოტოზე გადმოცემულია ადამიანის სხვადასხვა ყოფითი სახე. ფოტოს მარჯვენა კუთხეში დამჭკნარი ვაშლი  მიანიშნებს მის ხანში შესულ მდგომარეობაზე. 

მსოფლიოში დღეს, საკმაოდ პოპულარული გახდა სურეალისტური აქცენტების გამოყენებით ციფრული  და ფოტო მხატვრობა  მაგრამ, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ  მათ ერთმანეთთან საერთო არაფერი აქვთ. ციფრული მხატვრობის პროცესში ნამუშევრის შექმნა ხდება  ფოტოშოპში არსებული ინსტრუმენტების გამოყენებით და კონვერტირდება JPG, TIF ან სხვა ფაილებში. რაც შეეხება ფოტო მხატვრობას,  ეს არის ფოტო კამერით გადაღებული რეალური კადრის გარდაქმნა სხვადასხვა მხატვრული სტილის მიხედვით (სეზანი, ვან გოგი, გოგენი და ა.შ.).

                                           15.                                                                         16.

მე-15 გამოსახულება "ბნელი ჰელოუნის დემონის სულის საშინელების ფანტაზია" ეკუთვნის ჰოლანდიელ ხელოვანს კარენ ნადინეს. გამოსახულება სურეალისტურია და შესრულებულია ფოტოშოპში არსებული ინსტრუმენტების გამოყენებით.

მე-16 ფოტო  "მეთევზეები" ეკუთვნის ასევე, BB - ინიციალების მქონე ფოტო ხელოვანს. ავტორმა სპეციალური ციფრული პროგრამის საშუალებით რეალური ფოტო გარდაქმნა ვან გოგის   მხატვრული სტილის მიხედვით. აღნიშნული ფოტო არ გამოირჩევა  ფილოსოფიური სიღრმის ასპექტებით მაგრამ, მასში გარკვეულწილად ნამდვილად არის მინიშნებები კრეატიულობაზე.

საქართველოში, მართალია შენელებული ტემპით მაგრამ, მაინც გაჩნდა ნიშნები ფოტოგრაფიის კრეატიული განვითარების და იმედია, ეს პროცესი კიდევ უფრო გაღრმავდება, საბოლოოდ კი, ჩამოყალიბდება როგორც  სამყაროს შემოქმედებითი ხედვის მნიშვნელოვან,  განსხვავებულ იდეალად.